Magnus Skretting set seg på ein benk i haustsola. Det har vore ein hektisk og litt uvanleg sommar for kveitesjefen på Hjelmeland. No sit Skretting her i dongeribukse, blåstripete genser og det krøllete håret godt plassert under ein hatt. Sjølvsagt er hatten på plass. Magnus Skretting er ikkje seg sjølv utan hatt. Dei siste 20 åra har han gått med hatt kvar dag.
– Eg likar det, det er ikkje berre eit imagestunt, eg har alltid gått med hatt og så har det berre blitt slik.
– Og mange av vennene mine vågar å ta hatten i bruk no, men du må ha ein lang ansiktsform skal du passe hatt. Du kan bruke hatt, seier Magnus og nikkar mot fotografen medan han fyrer opp ein av mange sigarettar.
Me ville gjerne ha eit intervju om nedturen. Og oppturen. Det likte ikkje Magus Skretting.
– Det er klart det var eit slag for oss at me måtte bremse litt, men nokon nedtur var det ikkje, slår Magnus fast og viser til avisoverskriftene i vår om konkurs og styrt avvikling.
– Me måtte berre justere oss litt, så var me i gang igjen. Me har alltid hatt klokketru på at me skulle få dette til, og dei tilsette har lagt ned ein kjempejobb. Me er ein familie heile Sterling-gjengen, seier han og ser bort på Trond Sandvik som har tatt plass på sida av kveitesjefen. Sandvik er oppdrettsjef og ein viktig del av leiinga i kveitebedrifta.
For Sterlingkveita på Hjelmeland møtte ein fartsdump i vegen tidlegare i år. Etter oppstarten i 2000 har etterspørselen etter den ekslusive fisken auka jamt og trutt. I 2011 toppa det seg.
– Eg har tatt på meg skulda for det. Me sa ja til alt for mykje, me sa i grunn ja til alt. Det burde me ikkje gjort, me skulle sett på bremsene før, meiner Magnus.
Resultatet vart raude tal i fleire år og ein marknad der Sterlingkveita ikkje klarte å mette behovet. På Hjelmeland stressa dei produksjonen og fisken som vart levert ut vart for liten. I tillegg sleit dei med å få kontroll på eigen yngelproduksjon. Då kom klagene.
– Me måtte redusere for å kjøpe oss tid, og for å få fisken opp i brukbar storleik igjen. Det var ikkje kjekt, ikkje minst var det lite kjekt å bruke så mykje av midlane til Marine Harvest, som var einaste aksjonær. Eg hadde det ikkje godt då, seier Magnus og rister på hovudet.
Sjølv om han ikkje kallar 2016 for ein nedtur så har den siste tida kravd ekstra ressursar.
– Me hadde ein alvorsprat på den tida, seier Magnus og kikkar bort på Trond.
– Det var rett før eg berre kasta inn handkleet, men det gjekk over.
Så kom det første gjennombrotet. I 2013 knekte Trond koden med å få eigen yngelproduksjon opp å gå på ein skikkeleg måte. Forskarkrefter som vart henta inn frå universitetsmiljøet fann eit virus i kveita som var syndaren.
– Det var ein barnesjukdom me måtte rydde av vegen, då såg alt litt lysare ut, meiner Trond.
– Gløden vår og trua på prosjektet hadde vore med oss heile vegen, men det såg litt mørkt ut før me knekte den koden. Eg vedgår det, seier Magnus og fyrer opp nok ein røyk.
– I 2014 såg me at me hadde behov for ein ny eigar. Marine Harvest har vore med oss heile vegen, og dei har trudd på prosjektet vårt. Men me måtte ha ein eigar som hadde meir tid til oss, som kunne prioritere oss.
Men leiterunden etter ny eigar drog ut, og Marine Harvest byrja å bli lei av raude tal. Noko måtte skje.
– Då bestemte me oss for ei styrt avvikling, for å få nye eigarar på plass og få produksjonen skikkeleg på beina igjen. Det er klart det var ei dramatisk sak for dei tilsette, det kunne jo sjå ut som at arbeidsplassane deira forsvann.
Investorane kom i grevens tid. Tec Con Holding AS i Randaberg med eigarane Jan Johnsen og John Grøtte kjøpte kveiteproduksjonen. Dermed kunne Magnus og Trond senke skuldrene, og arbeidsplassane var redda. I dag er det berre nokre få som har valt å forlate skuta. Trond på si side slår fast at lokalbefolkninga har slått ring rundt bedrifta, og har gitt dei mange klapp på skuldra gjennom ei ganske tøff tid.
Magnus treng ikkje meir enn seks timar med søvn. Det kan kome godt med når livet som kveitesjef ikkje er ein heilt vanleg jobb, men meir som ein livsstil. Magnus Skretting er blitt 58 år. Han er politikar. Kveitehøvding. Og småbarnsfar.
– Får du tid til å vere med på julelunsj i barnehagen?
– Eg må ta meg tid til det. Det er 24 timar i døgeret, nokre av dei må eg sove, men eg veit at det er utruleg kva ein kan få ut av resten av timane.
Han ser at samfunnet har endra seg. I dag er det mange som ser rart på deg om du ikkje tar ut pappa-permisjon etter fødsel.
– Siste eg vart far var det ingen som reagerte på at eg ikkje var heime. No forventar folk at du tar ut permisjon. Og ja, eg meiner det er bra.
– Tok du ut permisjon no når dei yngste døtrene dine vart fødde?
– Tja….eg var vel litt heime, men korleis var nå dette? Nei, eg var altså ikkje heime ti veker, det veit eg…men eg hadde litt fri, hadde eg ikkje, seier Magnus og kikkar bort på makker og venn Trond Sandvik som nikkar.
Trond Sandvik er den meir beskjedne av dei to. Dei er likeverdige i kveiteprosjektet, at den eine er oppdrettssjef og den andre administrerande direktør er berre vår rare måte å løyse det på, som Magnus seier. Det er Magnus som snakkar høgast, som bruker dei største orda og som tronar på flest avissider.
– Trond er like viktig i denne historia som meg. Det må du få med, seier Magnus og rullar nok ein røyk.
Han har for så vidt tenkt å slutte ein gong med å røyke. Han veit berre ikkje når.
– No byrjar dei minste døtrene å påpeike at det er dumt at far røyker, og det er jo berre tull. Det er jo det, seier han å ristar på hovudet.
– Og likevel så klarer me ikkje å ta innover oss kor farleg det kan vere.
Då Magnus fekk matkulturprisen på Gladmaten i 2015 svarte han med å slå fast at både han og dei tilsette fortente prisen. Beskjeden har Magnus Skretting aldri vore. Jærbuen Magnus er økonom og jobba i oljenæringa då Viga ringde og lurte på om han ville vere med på å få liv i ein oppdrettskonsesjon på Hjelmeland.
– Eg kan jo ingenting om dette, var responsen min, seier Magnus og ler.
Seinare skulle det vise seg at det skulle bli mange år med fisk og oppdrett.
– Eg har jobba med fisk i over tjue år no, først laks, så ein liten periode med torsk og no kveite. Men det er jo ikkje dette me kan mest om, verken eg eller Trond, me er heilt avhengige av folk som er gode på oppdrett, sjølv om Trond har ein fagleg bakgrunn. Me er trass alt best på business me.
Den vidare historia om kveiteeventyret kjenner mange til. Om Magnus som møtte islendingen Olafur Haldorson som hadde forska på kveiteyngel i Bergen. Problemet var berre at forskingsrapportane vart skrivne på engelsk, og dei som skulle lese og lære av rapportane var dårlege i engelsk. Det enda med at Haldorson tok både rapportar og kunnskap med seg attende til Island og starta opp med kveiteyngel der.
– Det var eit heilt spesielt møte. Me fann tonen og etter nokre knallharde forhandlingar vart resultatet skrive på ein serviett. Me ville kjøpe kveiteyngel, me hadde berre ikkje tenkt på korleis me kunne få det med oss heim, seier Magnus og ristar på hovudet.
– Det tok for lang tid å ta båt, det visste me. Yngelen kunne berre klare seg i 12 timar frå me reiste frå Island til den var i anlegget i Imsland. Me måtte ta fly, bestemte me oss for. Dermed tok me med oss 40 000 kveiteyngel inn på flyet og håpa på det beste.
– Og det gjekk veldig godt, heilt til det sto ein ung vikar i tollen og hanka oss inn. Eg såg henne inn i augo og sa: Tenk deg om kjære deg – det står om liv eller død. Me kan ikkje ha overskrifter som at «40.000 døydde på Haugesund lufthamn». Me kom gjennom, og det er me vel takksame for i dag, seier Magnus og kikkar bort på makker Trond.
– Me kan berre slå det fast; me er galne.
Magnus som flytta frå Jæren til Hjelmeland i tenåra kallar seg framleis ryfylking, sjølv om han i dag bur på Sandnes med kona og høgrepolitikaren Helene Barkved , og dei to borna Olava og Halldis. Magnus har til saman seks born, der den eldste er 29 år og den yngste er tre år.
– Det er heilt fantastisk å starte opp igjen med små born, eg måtte berre kaste meg i det.
Sjølv om han er familiefar på Sandnes trur framleis mange at han bur på Hjelmeland.
– Du har vore tidleg oppe for å kome her seier dei på møter i Stavanger. Når folk trur eg bur her inne og ikkje på Sandnes, då har eg gjort noko rett, meiner han.
Magnus brenn for kveita og for Ryfylke. I 2007 var kveita for første gong ei av råvarene til Bocuse d´Or, som er verdas mest prestisjefylte konkurranse i kokkekunst, og som kvart år blir arrangert i Lyon i Frankrike. Då første telefonen kom om dei ville vere med i konkurransen visste ikkje teamet på Hjelmeland kva det var ein gong. Læringskurva har vore bratt og no får til og med oppdrettssjefane tårer i augo når kokkane kjem med kveita på sølvfat.
– Det er noko av det viktigaste, at alle som jobbar med kveita ser for seg korleis resultatet skal vere, korleis kveita skal vere på middagstallerken, meiner Magnus.
I dag reiser Magnus verda rundt, saman med hatten og kveita. Han veit at den nasjonale marknaden er altfor liten, at dei store kundemassane finst der ute. Det er og difor dei har lansert eit eige Sterlingakademi med Ryfylkekokken Frode Selvaag som Sterling Chef, han lærer opp internasjonale kokkar og er med på å setje kveita på kartet.
– Me er både sta og galne, me gir oss ikkje så lett, seier Magnus og rettar på hatten. ■
